Пасека – родны мой кут,

Бераг шчасця майго і пакут, 

Да цябе ўсе дарогі вядуць,

Хоць і стомлена ногі гудуць…

Г.А. Засценчык  (Родзік)

Вёска Пасека-Дварчаны знаходзіцца за 56 кіламетраў на паўднёвы захад ад  г. п. Воранава, 84 кіламетры ад горада Гродна, 50 кіламетраў ад чыгуначнай станцыі Бастуны, на тэрыторыі Забалацкага сельсавета ў Воранаўскім раёне Гродзенскай вобласці, недалёка ад граніцы з Літвой. Згодна перапісу 1897 года – фальварак, адзін двор, 10 жыхароў, у Забалацкай воласці Лідскага павета Віленскай губерні. З 1919 года ў БССР. З 1921 года ў складзе Польшчы. З лістапада 1939 года ў БССР. З 4.12.1939 года ў Баранавіцкай вобласці, з 15.1.1940 года ў Радунскім раёне, з 12.10.1940 годзе ў Забалацкім сельсавеце, пасёлак. У 1940 годзе 154 жыхары. У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 года да сярэдзіны ліпеня 1944 года акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі.  З 20.09.1944 года ў Гродзенскай вобласці, з 25.12.1962 года ў Воранаўскім раёне.  У 1970 годзе вёска, 170 жыхароў. З 1956 года ўваходзіла  ў калгас імя Леніна. На 1.1.2004 года 27 двароў, 61 жыхар. З 17 ліпеня 2003 года ў складзе сельскагаспадарчага вытворчага  кааператыва “Забалацкі-Агра”, з лютага 2014 года ў складзе СВК “Гіркі”, а з 2016 года ў складзе КСУП “Гіркі” [2, с.608].

Жыхарка вёскі Пасека-Дварчаны Ганна Вікенцьеўна Явейшыс, 1930 г. н., мне паведаміла, што вёска расла і разбудоўвалася. У 30-х гадах з’явілася польская, а ў студзені 1940 года – беларуская школа, якая размяшчалася ў хаце мясцовага жыхары Баляслава Міхайлавіча Залескага. У 1949 годзе гэты дом купіла Ганна Вікенцьеўна, дзе і пражывае да цяперашняга часу (Дадатак 5).

Вызваленчы паход 17 верасня 1939 года Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь змяніў жыццё жыхароў, пачалося калгаснае будаўніцтва. Але 1941 год перакрэсліў усе надзеі, планы. А 1943 год увайшоў у жыццё жыхароў вёскі Пасека-Дварчаны, як самы жудасны з усіх пражытых.

Мясцовыя старажылы і сёння з жахам успамінаюць той крывавы дзень. У акружанай ворагамі вёсцы Пасека-Дварчаны пайшла пагалоска, што яе спаляць разам з жыхарамі. Падставай паслужыла не то забойства партызанамі нямецкага салдата на ўзлеску ля вёскі, не то перастрэлка фашыстаў з Арміяй Краёвай пад  Гудзінішкамі. Жыхароў вёскі нямецкія салдаты пачалі зганяць на ўскрай вёскі, загадалі капаць ямы. Чаканне смяротнага пакарання доўжылася суткі. Чакалі афіцэра, які прыедзе з вёскі Сабакінцы (цяпер аграгарадок Першамайск Шчучынскага раёна). Па загаду афіцэра  жыхароў вёскі адпусцілі.

Але без крывавай расправы не абышлося. Ф.А. Родзік пісаў: “Немцы праз солтыса Бугатка даведаліся, што многія члены нашай сям’і звязаны з партызанамі, рашылі зрабіць аблаву на хутар” [17, с. 2].

Дзеліцца ўспамінамі Ганна Антонаўна Засценчык (Родзік): “Па падазронасці ў сувязі з партызанамі фашысты бязлітасна расправіліся з сям’ёй Антона Родзіка, майго бацькі і сем’ямі нашых суседзяў па хутары  Клімашэўскіх. Разам з імі расстралялі А. Квеценя, В. Казадойку, Г. Стоцкую. Першыя два мелі няшчасце пайсці па коней той раніцай, а Ганна Стоцкая – па  карову. Дзяцей і жанчын забілі ў гумне, мужчын –  на падворку. На наступны дзень мужчынскія трупы зацягнулі ў гумно да іншых і падпалілі” [6, с.2].

У артыкуле, з успамінаў Ганны  Засценчык (Родзік), напісана, што ў гумне згарэлі яе мама, брат Антон (Тонік), сястра Марыя і яе двухгадовы сынок Вася. Так, сапраўды, не стала Станіславы Аляксандраўны Родзік, Антона Антонавіча Родзіка, Валіка Павядайка (сына Марыі), а не Васі. А сястра, Марыя Антонаўна Павядайка , у гэты час была ў партызанах, засталася жывой [6, с.2].

Я даведаўся ад старажылаў вёскі, што былі спалены ўсе пабудовы хутара. Пазней астанкі спаленых пахавалі.  Жанчын з дзецьмі – у адной магіле, а мужчын – у другой.

Мяне зацікавіла: колькі чалавек пазбавіліся жыцця ў той трагічны дзень, адзін з 1418 дзён мінулай вайны? Адназначных адказаў я не атрымаў. У кнізе “Памяць. Воранаўскі раён” напісана, што былі забіты 20 чалавек [13, с.170], у кнізе “З гісторыі краю і лёсаў людзей Воранаўшчыны” – 18 мірных жыхароў [7, с. 223]. У кнігах “Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі” [8, с. 146],  “Гарады і вёскі Беларусі” [2, с. 608], “Памяць. Беларусь” [12, c. 338] – 19 жыхароў. Такой лічбы прытрымліваюцца Ганна Антонаўна Засценчык (у дзявоцтве Родзік) [6, с. 2], і былы рэдактар раённай газеты А. Жалкоўскі [7, с.189].  А Франц Антонавіч Родзік адзначае, што 23 жыхары хутароў загінулі ў той час [17, c. 2]. У той дзень, як я выявіў, фашысты пазбавілі жыцця 17 чалавек (Дадатак 7). Інтэрв’ю з карэннай жыхаркай вёскі Пасека-Дварчаны Генавефай Мацвееўнай Андрушкевіч, 1934 года нараджэння, дапамагло папоўніць спіс загінуўшых. Яна назвала імёны дзяцей Марыі і Аляксандра Клімашэўскіх. З яе слоў вядома, што ў першай магіле пахаваны Ежы Антонавіч Родзік, 1909 г. н., якога ў маі 1944 года ля Васілішак (Шчучынскі раён), перад самым вызваленнем вобласці, расстралялі немцы разам з аднавяскоўцам Іванам Осіпавічам Фірыновічам, 1909 г.н. [13, с.274]. Падпольшчык І.О. Фірыновіч быў пахаваны на могілках у вёсцы Забалаць. Магчыма, яго і лічаць з усімі загінуўшымі ў вёсцы Пасека-Дварчаны. Атрымліваецца 19 чалавек загінуўшых. Але пахавана ў 2-ой магіле на паўднёва-заходняй ускраіне вёскі Пасека-Дварчаны 17 жыхароў.

Некалькім падлеткам удалося ўцалець у той страшны дзень. Аб чым сведчаць успаміны Ганны Засценчык (Родзік) [5, с.2] (Дадатак 7). Удалося ўратавацца ад смерці Ваню Павядайка, сыну Марыі Антонаўны Павядайка (Родзік), і Юзіку Клімашэўскаму (Дадатак 3). Яны схаваліся ў гумне, у кучы мякіны. У кнігах “Памяць. Воранаўскі раён” [13, с.170], “Памяць. Беларусь”  [12, с.338], “Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі”[8, с.146], “Гарады  і вёскі Беларусі” [2, с.608] паведамляюцца звесткі, што нямецка-фашысцкія акупанты загубілі жыхароў вёскі Пасека-Дварчаны ў 1942 годзе. Трагедыя адбылася 26 кастрычніка 1943 года. Аб гэтым сведчыць надпіс на помніку на месцы захавання і шматлікія ўспаміны старажылаў. 

8 мая 1983 года, у год саракагоддзя крывавай трагедыі, па ініцыятыве воранаўскіх камсамольцаў, на месцы тых жудасных падзей быў устаноўлены абеліск з чорнага мармуру з зоркай у вугле. На ім напісаны словы: “Партызанскай сям’і, загінуўшай ад рук нямецка-фашысцкіх захопнікаў у гады Вялікай Айчыннай вайны, ад камсамольцаў і моладзі раёна”.

Генавефа Мацвееўна Андрушкевіч апавядала аб адкрыцці помніка: “Сабралася вельмі шмат людзей не толькі з вёскі Пасека-Дварчаны, але і з суседніх вёсак. Прыйшлі ветэраны Вялікай Айчыннай вайны, кіраўнікі сельскагаспадарчых арганізацый, размешчаных на тэрыторыі Забалацкага сельсавета, прадстаўнікі партыі і райкома камсамола, піянеры, камсамольцы і настаўнікі Забалацкай сярэдняй школы, а таксама  Ф.А. Родзік, Г.А. Засценчык (Родзік), З.А. Келлер (Родзік), М.А. Павядайка (Родзік), яе сын І.У. Павядайка, дочкі У.У. Павядайка, З.У. Павядайка і іншыя родзічы  партызанскай сям’і”.

У дзень адкрыцця помніка з прамовай выступіла Ганна Антонаўна Засценчык. Яна апавядала пра сваіх аднавяскоўцаў, якія засталіся навечна ляжаць у брацкай магіле, пра яе з пляменніцай уратаванне. Ганна Антонаўна гаварыла: “Памяць аб тых, над кім сёння запальваюцца пунсовыя зоркі абеліскаў і помнікаў, брацкіх магіл, мемарыялаў неўміруча ў народзе”.

На месцы трагедыі тры магілы. (Тут, да трагедыі, знаходзіліся пабудовы сям’і Аляксандра Клімашэўскага.). На адной з іх – абеліск, на другой – помнік з прозвішчамі на польскай мове, насупраць трэцяй магілы – стары драўляны крыж .

Кожны год 9 Мая і ў памінальныя дні на месца трагедыі прыходзяць прадаўжальнікі роду Родзікаў, аднавяскоўцы, прадстаўнікі раённых і мясцовых органаў улады,  настаўнікі і вучні Забалацкай Забалацкай сярэдняй школы, каб аддаць даніну памяці сваім землякам, што загінулі ад рук нямецка-фашысцкіх захопнікаў.

Спіс загінуўшых жыхароў з в. Пасека Дварчаны 26 кастрычніка 1943 года

1.Казадойка Вітольд Вікенцьевіч, 1921г.н.

2.Квецень  Адам Мацвеевіч, 1909 г.н.

3.Клімашэўская Ганна Францаўна, 1909 г. н.

4.Клімашэўская Гэлена Іосіфаўна, 1928 г.н.

5. Клімашэўская Ева Іосіфаўна, 1932 г.н.

6. Клімашэўская Марыя Канстанцінаўна, 1910 г. н.

7. Клімашэўскі Аляксандр Станіслававіч, 1905г.н.

8.Клімашэўскі  Вацлаў Іосіфавіч, 1942 г.н.

9.Клімашэўскі  Іван Іосіфавіч, 1936 г.н.

10. Клімашэўскі Іосіф Аляксандравіч, 1934 г.н.

11. Клімашэўскі Іосіф Сцяпанавіч, 1897 г.н.

12. Клімашэўскі Леанід Аляксандравіч, 1932 г. н.

13. Клімашэўскі Станіслаў Іосіфавіч, 1936 г.н.

14. Павядайка Валянцін Уладзіслававіч, 1941 г.н.

15. Родзік Антон Антонавіч, 1927 г. н.

16. Родзік Станіслава Аляксандраўна, 1893 г .н.

17. Стоцкая Ганна Аляксандраўна, 1903 г. н.