Занятак-гульня
“Музейная хата ўцехамі багата”
Войшніс Ф.С., кіраўнік этнаграфічнага музея “Спадчына”
Мэты: пазнаёміць вучняў з заклічкамі, забаўлянкамі, лічылкамі, гульнямі, прыказкамі і прымаўкамі; выхоўваць у навучэнцаў цікавасць да нацыянальнай культуры праз беларускі фальклор, узбагачаць іх лексічны запас
Падрыхтоўчая работа. Вучні пачатковых класаў атрымліваюць заданне: даведацца ад дарослых ці прачытаць у кнігах пра заклічкі, забаўлянкі, лічылкі, гульні, прыказкі і прымаўкі.
Занятак-гульня праводзіцца ў школьным этнаграфічным музеі “Спадчына”.
Ціха гучыць беларуская народная музыка
Кіраўнік музея. Сённяшні занятак-гульня называецца “Музейная хата ўцехамі багата”.
Першы этап “Уцеха”.
– А ці ведаеце вы, рабяты, што азначае слова ўцеха? (Адказы вучняў).
Уцеха – гэта забава, задавальненне.
Правільна, малайцы! Калісьці доўгімі асеннімі і зімовымі вечарамі ў хаце самых гасцінных гаспадароў збіраліся разам хлопцы і дзяўчаты. Прыходзілі на гэтыя зборышчы, якія называліся вячоркамі, і сталыя людзі разам са сваімі дзецьмі. Звычайна бралі з сабой якую-небудзь работу, прыносілі гасцінцы: сланечнік, арэхі, цукеркі, пірагі. Людзі спявалі песні, жартавалі. Вечары ладзіліся не толькі дзеля забавы: тут кіпела творчая праца, дэманстраваліся ўменні, мацаваліся сувязі паміж людзей.
Дзеці вельмі любілі цешыцца, гуляць, забаўляцца з дарослымі. З даўніх часоў бабуля ці матуля забаўляліся з дзіцяткам. Яны разам з ім пляскалі ў ладкі, шчакаталі яму пяткі, гушкалі ў калысцы. Жанчыны цешылі дзіцятка маленькімі вершыкамі: заклічкамі, забаўлянкамі. Гэта вельмі яскравыя, дасціпныя, забаўныя вершыкі. Зараз аб іх і пойдзе размова.
Другі этап “Заклічкі”.
– Што такое заклічкі? (Адказы дзяцей)
Заклічка – гэта вершаваная просьба, пажаданне.
Дзеці, якія рыхтавалі заклічкі дома, знаёмяць прысутных.
Снег, сняжок,
Сейся на лужок,
Сыпся па полі,
Каб мы з хлебам былі.
– Пра якую пару года апавядае заклічка?
– Чаму людзі так жадалі і чакалі снегу? (Адказы дзяцей).
(Правільна. Заклікалі снег, каб быць з хлебам).
Кіраўнік музея. Заклічкі прызначаны заклікаць зіму, вясну, лета, восень. А зараз паслухайце заклічку, у якой людзі клічуць дождж. Гэта заклічка распаўсюджана на нашай забалацкай зямлі.
Дожджык, дожджык, секані!
Людзей з поля прагані.
Дожджык, дожджык, сыпані!
Дзяцей з вуліцы прагані.
Трэці этап “Забаўлянкі”.
Кіраўнік музея.
– Што такое забаўлянка? (Забаўлянка адзначае весяліцца, пацяшацца).
Даецца слова дзецям, якія рыхтавалі забаўлянкі (пацешкі).
Інсцэніроўка забаўлянкі “Мышка, мышка, дзе была?”
– Мышка, мышка, дзе была?
– Была ў пана караля.
– Што рабіла?
– Лыжкі мыла.
– А што далі?
– Кусок сала.
– Дзе паклала?
– Пад лаўкаю.
– Чым накрыла?
– Халяўкаю.
– Дзе падзела?
– Кошка з’ела.
Кіраўнік музея. Успомніце, якія-небудзь яшчэ забаўлянкі (Вучні называюць “Сарока, варона дзецям кашу варыла…”, “Ладкі ладком”, “Чы-чы, чы-чы, верабей.)
У нашай мясцовасці бытавала такая забаўлянка:
Кую, кую ножку,
Паеду ў дарожку,
Дарожка крывая,
Кабылка сляпая,
Ні атос, ні калёс,
Воўк кабылку панёс.
Чацвёрты этап “Лічылкі”.
Кіраўнік музея. Цяпер паслухаем вучняў, якія збіралі лічылкі.
Дзеці называюць:
Пятро, Пятро,
Падай вядро.
Карове піць –
Табе журыць.
Я ля дома маю градку.
Даглядаю сам яе.
Раскажу вам па парадку,
Што на ёй цвіце-расце:
Мак, часнок, гарох, салата,
Па баках укроп і мята.
Кіраўнік музея. На Забалаччыне з далёкай мінуўшчыны бытавала наступная лічылка:
Кацілася торба
З вялікага горба.
А ў той торбе хлеб, пшаніца,
З кім хочаш – з тым дзяліся.
А зараз пагуляем у гульню “Хустачка”
Гульня “ Хустачка”
Кіраўнік музея. З дапамогай лічылкі выберам “гаспадыню” ці “гаспадара”.
Вучань. Кацілася торба з высокага горба, а ў той торбе хлеб, пшаніца – з кім ты хочаш падзяліцца.
Кіраўнік музея. А цяпер ставайце ў круг, бярыцеся за рукі (“гаспадыня” – у цэнтры круга, бярэ ў руку хустачку) і ідзём карагодам, прамаўляючы словы, у час якіх “гаспадыня” скача. Прамаўляецца тэкст 2 – 3 разы, у час якога “гаспадыня” ў любы момант падкідае хустачку ўверх. Усе хлопчыкі імкнуцца злавіць яе. Той, каму гэта ўдасца, будзе наступным “гаспадаром” і ўжо тады хустачку будуць лавіць дзяўчынкі. А цяпер паўтараем тэкст:
Гаспадыня, гаспадыня,
Кідай сваю пражу!
Вясна прыйшла,
Заві нас у госці!
Гаспадыня. Ой, як весела стала! Ілья зараз нам раскажа верш.
Хлопчык Жэня. Я раскажу верш “Я люблю сваю хату”.
Я люблю сваю хату,
І падвор’е, і сад,
Дзе і сонца багата,
Дзе я кожнаму рад.
Радзіма – казка пра гнома,
Радзіма – сцежка ў сад.
Усюды добра, а дома
Лепш у сто крат.
Кіраўнік музея. Дзякуй за прыгожы верш.
Пяты этап “Прыказкі і прымаўкі”.
Прыказкі і прымаўкі – неацэнны моўны скарб. У іх адлюстроўваецца не толькі гісторыя, звычаі, быт, але і характар, душа народа. Прыказкі і прымаўкі маюць глыбокі сэнс, вучаць мудрасці чалавека. Чым больш чалавек ведае прыказак, тым большы вопыт народа ён можа пераняць.
Гульні
1.“Знайдзі прыказку ў размове”
– Бабулька, ты казала, што мы пойдзем гуляць.
– Пойдзем, унучка. Але скажы, ці памыла ты посуд?
– Я потым памыю.
– Не, адклад не ідзе ў лад. Памый чысценька посуд, а тады пойдзем.
– Пара Алінка абедаць. Мый рукі і сядай за стол.
– Мама, абед не заяц, у лес не ўцячэ.
2. “Збяры прыказку пра хату”
Вучні знаходзяць працяг прыказкі на картках.
Чужая хата (не грэе).
Слаўна хата не вугламі, (а пірагамі).
Лепш нічога няма свайго (роднага вугла).
Свая хатка, (як родная матка).
Дома і вуглы (дапамагаюць).
У сваёй хаце і (качарга маці).
Дарагая тая хатка, дзе (радзіла мяне матка).
Хата плача без гаспадыні, а гумно – (без гаспадара).
Кіраўнік музея. Парадавалі вы мяне сёння, рабяты. Ведаеце шмат заклічак, забаўлянкаў, лічылак, прыказак, прымавак, гульняў. А вам ці спадабалася? Чаму дзеці любяць заклічкі,забаўлянкі, лічылкі, гульні? Чаму вучаць прыказкі і прымаўкі? (Адказы вучняў).